มะตูม

ไม้ยืนต้นขนาดกลาง มี 3ชนิด คือ ลูกกลม ลูกยาว และลูกนิ่ม

อ้างอิงจากหนังสือ กองประกอบฯ หน้า 40

ราก รสปร่าซ่าขื่นเล็กน้อย สรรพคุณแก้พิษไข้ แก้สติเผลอ รักษาน้ำดี

เปลือกราก ลำต้น รสปร่าซ่าขื่น สรรพคุณ แก้ไข้จับสั่น ขับลมในลำไส้

ใบสด รสปร่าซ่าขื่น สรรพคุณ คั้นเอาน้ำรับประทาน แก้หวัด แก้หลอดลมอักเสบ แก้บวม แก้เยื่อตาอักเสบ

ผลอ่อน ชนิดเปลือกลูกแข็ง หั่นตากแดด ปรุงเป็นยาธาตุ สรรพคุณ แก้ธาตุพิการ

ผลสุก รับประทานเป็นยาช่วยย่อยอาหาร ระบายท้อง แก้โรคไฟธาตุอ่อน แก้บิด แก้ท้องเสีย แก้ครั่นเนื้อครั่นตัว

มะตูม อยู่ในพิกัด ตรีผลสมุฏฐาน คือจำนวนผลไม้เป็นที่ตั้ง (ที่เกิดแห่งผล 3 อย่าง )

1.ลูกมะตูม 2.ลูกยอ 3.ลูกผักชีลา

สรรพคุณ แก้สมุฏฐานแห่งตรีโทษ ขับลมต่างๆ แก้อาเจียร แก้โรคไตพิการ

ลูกมะตูมอยู่ในพิกัด ตรีเกสรมาศ คือตัวยาที่มีเกสรทอง 3อย่าง คือ

1.เปลือกฝิ่นต้น 2.เกสรบัวหลวง 3.ลูกมะตูมอ่อน

สรรพคุณ เจริญอาหาร บำรุงธาตุ คุมธาตุ บำรุงกำลัง แก้ท้องเดิน

รากมะตูม อยู่ในพิกัด เบญจมูลใหญ่ คือ จำกัดจำนวนยารากใหญ่ แก้สมุฏฐานทั้งสาม 5อย่าง คือ

1.รากมะตูม 2.รากลำไย 3.รากเพกา 4. รากแคแตร 5.รากคัดลิ้น

สรรพคุณ แก้ ดี ลม เสมหะ บำรุงไฟธาตุ แก้ไข้สันนิบาต แก้เส้นเอ็นพิการ

(เบญจมูลน้อย รวมกับ เบญจมูลใหญ่ เป็นทศมูลใหญ่)

รากมะตูม อยู่ในพิกัด ทศมูลใหญ่ คือ กำหนดจำนวนรากไม้ 10 อย่าง(หน้า 172 )คือ

1.หญ้าเกล็ดหอยน้อย 2.หญ้าเกล็ดหอยใหญ่ 3.รากระหุ่งแดง 4.รากมะเขือขื่น 5.รากมะอึก

6.รากมะตูม 7.รากลำไย 8.รากเพกา 9.รากแคแตร 10.รากคัดลิ้น

สรรพคุณ แก้ทุรวสา แก้ไข้หวัดน้อย บำรุงน้ำนม แก้ช้ำรั่ว แก้สอึก แก้ผอมเหลือง แก้ริดสีดวง แก้นิ่ว

แก้กองสันนิบาต แก้ไข้อันมีพิษ